Aboutaleb in Dag voor de Raad 2024: leiders gevraagd die macht delen

Democratie, ook de lokale, is kwetsbaar en onderhoudsgevoelig. Daarover waren schrijver Ilja Leonard Pfeijffer en de Rotterdamse burgemeester Ahmed Aboutaleb het roerend eens tijdens de Dag voor de Raad 2024 in het stadhuis van Rotterdam. Volgens burgemeester Aboutaleb zijn er veel volgers, maar ontbreekt het aan leiders die de macht écht willen delen.

Wat is de (lokale) democratie ons waard? Die vraag zette Pfeijffer en Aboutaleb al vlot op het onderwerp populisme, in alle bestuurslagen en ook in internationale context. Beide sprekers waarschuwen voor de gevaren. Schrijver en classicus Pfeijffer doet dat aan de hand van zijn historische roman Alkibiades, vernoemd naar deze veelbesproken figuur uit de antieke Griekse geschiedenis.

Populisme

Aboutaleb, die begin dit jaar bekend maakte dat hij stopt als burgemeester van Rotterdam, vindt populisme niet per definitie slecht. Het kan volgens hem duidelijk maken waar mensen staan in een discussie. Maar het mag niet bedoeld zijn om de ander te beschadigen. Zo hoorde hij tot zijn ontzetting in zijn eigen raad een raadslid zeggen tegen een ander: “Als jij spreekt, zie ik een drol uit je mond komen.” Meer zorgen maakt hij zich over de volatiliteit van de kiezer, die besturen moeilijk maakt.

Calculerende kiezer

Wat is de grootste verandering die zich Aboutalebs ambtsperiode en de decennia daarvoor in het openbaar bestuur voltrok? Volgens hem is dat de stijging van het opleidingsniveau van de bevolking. Die ziet hij als aanjager van veel veranderingen, met als uitkomst onder mondiger burgers. Een teken van vooruitgang, maar mét een keerzijde. Dat merkt Aboutaleb bijvoorbeeld als ingesproken wordt in de gemeenteraad. “Ik betaal jou, dus jij zit daar voor mij. Vijftig jaar geleden zou dat onmogelijk zijn geweest.” Volgens hem verklaart die calculerende houding deels “het enorme gezwiep van kiezers.”

Democratie niets te verwijten

Met verbazing zag Aboutaleb  tijdens de laatste drie Nederlandse verkiezingen hoe drie nieuwe partijen opkwamen. “Zo’n partij als BBB komt uit het niets en kleurt dan opeens de provincies.” Dit fenomeen herhaalde zich tijdens de volgende verkiezingen, met de nieuw opgerichte partij Nieuw Sociaal Contract. Het stemt Aboutaleb niet vrolijk, maar volgens hem valt de democratie als staatkundig model niets te verwijten. “Het is een systeem. Het is maar hoe je daarvan gebruik maakt.”

Voorbeeld Mandela

Aboutaleb mist leiderschap onder (lokale) politici. “Binnen de democratie, zelfs als het volk gesproken heeft, is leiding nodig.” Het is volgens hem aan leiders en volksvertegenwoordigers om soms opvattingen uit de samenleving te weerstaan. Zoals bijvoorbeeld Aboutalebs eigen held Nelson Mandela: “Vernederd, uitgehongerd, geslagen, in de bak gestopt. Daarna niet gekozen, maar een natuurlijke leider. Had hij gedaan wat zijn zwarte achterban had gewild, dan waren de witte Zuidafrikanen uitgevaagd. Zij wilden wraak. Mandela zei, een hele natie trotserend: dat gaan wij niet doen.”

Welke kleur groen?

Populisten daarentegen zouden volgens Aboutaleb zeggen: “Hoe had u het graag gehad? Groen, hoe groen dan, donker- of lichtgroen? Goed, gaan we regelen.” Geen manier om een land of stad te leiden, vindt hij. Zijn stelling is dat er veel volgers zijn, maar nauwelijks leiders.

Essentie: macht delen

Aboutaleb wekt de indruk meer vertrouwen te hebben in de veerkracht van de democratie dan Pfeijffer, althans die op Nederlandse leest. Geen tweepartijen- maar een multipartijen-stelsel maakt volgens Aboutaleb een groot verschil. “In een coalitiesysteem moet uiteindelijk onderhandeld worden over de uitkomst. De grootste fout die je kunt maken, is denken dat je in een coalitiesysteem denkt de macht te hebben, dus het wel even kunt regelen.’ Anders dan in de Verenigde Staten gaat het principe van ‘winner takes all’ niet op, al verkeren sommige politici volgens hem wel in die veronderstelling. Niet macht hebben, maar macht delen is volgens hem de essentie van de Nederlandse democratie. 

Meer informatie

De Dag voor de Raad 2024 is de jaarlijkse bijeenkomst van de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden over macht, rol en positie van de raad in de lokale democratie. Dit jaar is de Dag voor de Raad uitgevoerd in samenwerking met de griffie van de gemeenteraad van Rotterdam.